ΚΑΡΚΙΝΟΣ ΠΑΓΚΡΕΑΤΟΣ

ΓΕΝΙΚΟΤΗΤΕΣ - ΕΠΙΔΗΜΙΟΛΟΓΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ
Το πάγκρεας είναι ένα όργανο το οποίο βρίσκεται στην άνω κοιλια πίσω από το στομάχι. Αποτελείται από δύο μοίρες με διαφορετικές λειτουργίες: την εξωκρινή μοίρα του παγκρέατος η οποία εκκρίνει πεπτικά ένζυμα στο δωδεκαδάκτυλο τα οποία βοηθούν στον καταβολισμό των λιπιδίων και των πρωτεϊνών, και την ενδοκρινή μοίρα του παγκρέατος που εκκρίνει στο αίμα την ινσουλίνη και την γλυκαγόνη (κυρίως), οι οποίες ελέγχουν τα επίπεδα του σακχάρου στο αίμα.
Η μεγάλη πλειοψηφία (90%) των παγκρεατικών καρκίνων (ΠΚ) προέρχονται από το επιθήλιο της εξωκρινούς μοίρας και είναι αδενοκαρκινώματα. Άλλοι σπάνιοι τύποι όγκων είναι το κυψελιδικό καρκίνωμα (acinar cell carcinoma), το παγκρεατοβλάστωμα, τα ενδοπορικά θηλώδη-βλεννώδη νεοπλάσματα (κυστικοί όγκοι) και οι νευροενδοκρινείς όγκοι (ΝΕΤs).
Από τοπογραφική άποψη τα 3/4 των ΠΚ εντοπίζονται στην κεφαλή του παγκρέατος (όπως στην εικόνα).
Δυστυχώς σε Δυτική-Ανατολική Ευρώπη και ΗΠΑ ο ΠΚ είναι αρκετά συχνότερος από ότι στον υπόλοιπο κόσμο και αποτελεί τον 7ο σε συχνότητα καρκίνο μεταξύ όλων των κακοηθειών. Ήταν συχνότερος σε άνδρες αλλά η διαφορά ανδρών-γυναικών μειώνεται με την πάροδο των ετών. Είναι κακοήθεια της προχωρημένης ηλικίας με την πλειονότητα των περιστατικών να διαγιγνώσκεται γύρω στα 70 έτη.
ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΚΙΝΔΥΝΟΥ
Μολονότι ως σήμερα τα αίτια εμφάνισης ΠΚ δεν είναι επακριβώς γνωστά, έχουν αναγνωρισθεί κάποιοι παράγοντες κινδύνου.
• Το κάπνισμα. Περίπου το 25% των πασχόντων από ΠΚ είναι μακροχρόνιοι, συστηματικοί καπνιστές.
• Η ηλικία. Σπάνιος πριν τα 40. Συνήθης ηλικία διάγνωσης μεταξύ 60 και 80 ετών.
• Οικογενειακό ιστορικό. Η ύπαρξη συγγενών πρώτου βαθμού (γονείς ή αδέρφια) ή και δεύτερου βαθμού (θείοι, θείες ή ξαδέρφια), που έχουν προσβληθεί από ΠΚ αυξάνει τον κίνδυνο ανάπτυξής του. Υπολογίζεται ότι 5-10% των παγκρεατικών καρκίνων μπορεί να έχουν μία οικογενή συνιστώσα. Εδώ ανήκουν κάποια σπάνια κληρονομικά σύνδρομα και γονιδιακές μεταλλάξεις.
• Η παχυσαρκία αν το ΒΜΙ είναι πάνω από 35, επιφέρει μικρή αύξηση του κινδύνου.
• Η χρόνια παγκρεατίτιδα (συνήθως σχετίζεται με αλκοολισμό).
• Ο σακχαρώδης διαβήτης, η κατάχρηση αλκοόλ και η μεγάλη κατανάλωση κόκκινου και επεξεργασμένου κρέατος συσχετίζονται με κάπως αυξημένο κίνδυνο ΠΚ, χωρίς τα στοιχεία να είναι αδιάσειστα.
Πολύ μεγάλο ποσοστό των περιστατικών ΠΚ ΔΕΝ έχει κανένα παράγοντα κινδύνου (εκτός από την ηλικία).
ΣΥΜΠΤΩΜΑΤΑ
Στα αρχικά στάδια της νόσου δεν υπάρχουν συμπτώματα γι’αυτό και συνήθως η διάγνωση καθυστερεί. Όταν ο ΠΚ επεκταθεί στα γύρω όργανα εμφανίζονται :
• Έντονος και επίμονος πόνος στο επιγάστριο με επέκταση προς την ράχη.
• Ίκτερος από απόφραξη του χοληδόχου πόρου από τον όγκο.
• Σακχαρώδης διαβήτης
• Απώλεια βάρους
• Υπέρχρωση ούρων, αποχρωματισμός κοπράνων, στεατόρροια (λίπος στα κόπρανα)
• Θρομβώσεις των άκρων
ΔΙΑΓΝΩΣΤΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ
Δεν υπάρχει κάποια αξιόπιστη εξέταση που να χρησιμοποιηθεί για προσυμπτωματικό έλεγχο του πληθυσμού. Το υπερηχογράφημα άνω κοιλίας που πολλές φορές γίνεται προληπτικά, μπορεί να εντοπίσει κάποια περιστατικά ΠΚ, ωστόσο η διαγνωστική του ακρίβεια για το πάγκρεας είναι περιορισμένη. Ο καρκινικός δείκτης CA 19-9 αρκετές φορές βρίσκεται ελαφρά αυξημένος σε υγιή άτομα. Χρησιμοποιείται για παρακολούθηση της ανταπόκρισης στις θεραπείες.
Για την διάγνωση και την σταδιοποίηση της εξέτασης μπορεί να γίνουν οι :
• Μαγνητική ή αξονική τομογραφία άνω κοιλίας με χρήση ενδοφλέβιων σκιαγραφικών.
• Το ενδοσκοπικό υπερηχογράφημα (EUS) για λήψη υλικού από τον όγκο με κατευθυνόμενη παρακέντηση.
• Η μαγνητική χολαγγειο-παγκρεατογραφία (MRCP)
• Η ενδοσκοπική παλίνδρομη χολαγγειοπαγκρεατογραφία (ERCP) για άρση της απόφραξης του κοινού χοληδόχου πόρου με τοποθέτηση stent (σε ανεγχείρητα περιστατικά).
ΘΕΡΑΠΕΙΑ
Η θεραπεία του ΠΚ εξαρτάται από το μέγεθος, την εντόπιση και το στάδιο του όγκου και από το αν μπορεί να αφαιρεθεί χειρουργικά (χειρουργικά εξαιρέσιμος, οριακά εξαιρέσιμος ή ανεγχείρητος).
Οι θεραπευτικές επιλογές για τον καρκίνο του παγκρέατος περιλαμβάνουν την χειρουργική επέμβαση, την χημειοθεραπεία και την χημειοακτινοθεραπεία. Οι βιολογικοί παράγοντες δεν έχουν πάρει έγκριση ως τώρα.
Μετά την σταδιοποίηση ο ΠΚ μπορεί να ταξινομηθεί σε :
α) Τοπικά εντοπισμένο ΠΚ (ο όγκος περιορίζεται μόνο στο πάγκρεας)
β) Τοπικά προχωρημένο ΠΚ (η κακοήθεια έχει επεκταθεί σε γύρω όργανα, σε αιμοφόρα αγγεία ή και λεμφαδένες αλλά δεν έχει δώσει απομακρυσμένες μεταστάσεις).
γ) Μεταστατικό ΠΚ (υπάρχουν μεταστάσεις συνήθως σε ήπαρ-πνεύμονες- περιτοναϊκή κοιλότητα κλπ)
Στην περίπτωση (α) μπορεί ο όγκος να αφαιρεθεί χειρουργικά εάν το επιτρέπει η γενικότερη κατάσταση του ασθενούς, δεδομένου ότι οι παγκρεατεκτομές είναι βαρειές επεμβάσεις. Μετά το χειρουργείο ακολουθεί χημειοθεραπεία.
Στην περίπτωση (β) συνήθως η χειρουργική επέμβαση δεν είναι εφικτή. Μπορεί να δοκιμασθεί προεγχειρητική χημειοθεραπεία σε μιά προσπάθεια να συρρικνωθεί ο όγκος και να καταστεί εξαιρέσιμος. Στην πλειονότητα των περιστατικών χορηγούνται διάφορα χημειοθεραπευτικά σχήματα σε μιά προσπάθεια παράτασης της επιβίωσης.
Στην περίπτωση (γ) χορηγούνται χημειοθεραπευτικοί συνδυασμοί εάν η φυσική κατάσταση του ασθενούς το επιτρέπει ή περιοριζόμαστε μόνο σε ανακουφιστικές παρεμβάσεις (τοποθέτηση stent στον χοληδόχο πόρο για άρση της απόφραξης, διήθηση του κοιλιακού νευρικού πλέγματος για αντιμετώπιση του πόνου κ.α.).
ΠΡΟΓΝΩΣΗ
Παρά την συνεχή εξέλιξη της ιατρικής, η πρόγνωση του ΠΚ παραμένει το ίδιο φτωχή τα τελευταία 50 χρόνια. Η πενταετής επιβίωση είναι κάτω από 10% και η μεγάλη πλειοψηφία των πασχόντων επιβιώνουν περίπου ένα χρόνο.